<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; Papa Francis, geleceğin rahipleri yetiştirilirken roman ve şiir okunmasının teşvik edilmesini tavsiye eden bir mektup yazdı. Sekiz dile çevrilen mektup, edebiyatın ruhsal ve entelektüel gelişim için kritik önemde olduğunu vurguluyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Papa hangi yazarlardan bahsetti?&nbsp;“Formasyonda Edebiyatın Rolü Üzerine” başlığını taşıyan mektupta Papa; Paul Celan, Jorge Luis Borges, T. S. Eliot, C. S. Lewis ve Marcel Proust’un eserlerine atıfta bulunarak edebiyatı “bir başkasının sesini dinlemek” olarak tanımladı.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Mektubun mesajı: Papa, günümüzde sosyal medyanın etkilerine karşı edebiyatın bir nevi panzehir işlevi görebileceğini öne sürdü.</li></ul>

Aposto Kitap

Bu ay kütüphanemizde kıskançlık hakkında daha çok okumak isteyenler için dört kitap tavsiyemiz var 😊<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kıskançlık, Marcel Proust, Can Yayınları</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kıskançlık, Marcainne Blevis, Sel Yayınları</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türk Romanından Örneklerle Edebiyat ve Kıskançlık, Selda Uygur Gürbüz, Çizgi Kitabevi</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kıskançlık ve Haset, Talat Parman, YKB Yayınları</li></ul>

Jurnal

Argonotlar hem sanatla hem topluluklarla iletişim kuruyor, ama onlar için belki de en değerlisi toplulukların da sanatla bağını kurmak. Ve bunu yaparken bakış açılarına sapasağlam tutunmak…Kültigin'e öncelikle sanat üzerinden konumlandırdığı yayın anlayışının sosyal ve kültürel diyalogla ilişkisini soruyoruz. Kültigin, Argonotlar’ın da çoğu zaman içinde bulunduğu “küçük sanat dünyasının”&nbsp;dilinin ve iletişim stratejisinin biraz kapalı olduğunu söylüyor. Tabii ki bu kapalılığın çeşitli tarihsel, politik sebepleri var. Ancak Kültigin bunun dışında çok daha geniş bir kitle olduğunu hatırlatıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Son İstanbul Bienali’ni 451.000 kişi ziyaret etti, İstanbul Modern’i 10 yıl içinde 8 milyon kişi ziyaret etti, Refik Anadol’un sergisinde kuyruk oluyor. Aslında böyle büyük büyük rakamlar, sergi görmeye gelen dev bir kitle&nbsp;var. Emekli olmuş, maddi refahı olan ve sergi gezen teyzeler var. ‘Argonotlar’ı onlar okuyabilecek mi? Onlar sevecek mi?’ gibi sorularımız vardı. Sanat ürünlerini merak eden, sergilere giden bir kitle var, biz bu ikisinin nasıl buluşacağını düşündük.Örneğin sanatın&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://argonotlar.com/marcel-proust-resim-tarihiyle-nasil-bir-bag-kuruyor/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Marcel Proust üzerine etkisi hakkında bir yazıyı çevirdik,</a>&nbsp;en çok ilgi çeken yazılardan biri oldu çünkü edebiyat dünyasını merak eden, güncel sanatla çok ilgilenmeyen bir kitle var, onlar oradan bağlandı. Onur Haftası’nda kuir sanat üzerine birçok yazı çıkardık, onları takip edenler aslında sanatla çok bağı olmasa da LGBT hareketini takip edenler. Topluluklarla sanat arasında böyle böyle çeşitli bağlar kurmaya çalışıyoruz.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Deneme-yanılma-geleceğe kalma</h2>Kültigin henüz iki yıllık bir yayın oldukları için tekli ve katı iletişim stratejileri seçmek yerine deneye yanıla gitmeyi tercih ettiklerini söylüyor. Argonotlar için bir diğer önemli konu gelecekle bugünün diyaloğu için bir temel sağlamak:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Yılda bir kez Twitter’da güncel sanat kötülenir muhakkak. Ben 13 yıldır Twitter’dayım, yılda en az bir kere bayram gibi, ritüel gibi, bir şey olur ve güncel sanat kötülenmeye başlanır. Artık bu tartışmalara girmiyoruz çünkü bize bir şey katmıyor. Biz kendi derinlikli içeriklerimizi yapalım, okumak isteyen okusun ve buradan ilerleyelim istiyoruz. Kavgayla, tartışmayla değil, önce bir düşünüp, sonra yazıp çizmek istiyoruz.Bunun bir örneği Ahmet Güneştekin tartışması olmuştu. Sanat dünyası için utanç verici yazılar çıktı. Eleştirenleri de eleştirmeyenleri de dahil ederek&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://argonotlar.com/ahmet-gunestekinin-hafiza-odasi-sergisi-hakkinda-yazarlar-ve-sanatcilar-ne-dusunuyor/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bir dosya hazırladık.</a>&nbsp;Farklı bir perspektif olsun diye o zaman Diyarbakır’da olan muhabir Nurcan Baysal’dan açılıştan izlenimler istedik, orada neler oldu, neler konuşuldu… Polemiğe dahil olmak kolay ama benim için önemli olan, on yıl sonra baktığımızda ‘Bunlar olmuş, böyle olmuş, böyle perspektifler varmış’ diye görebilmek. Gündemi yansıtmaya çalışıyoruz ama on yıl sonra Argonotlar’a baktığımızda insanlar ‘ Türkiye’deki güncel sanat dünyasında bunlar bunlar olmuş, bunlar bunlar tartışılmış, şöyle perspektifler varmış,’ diyebilsin istiyorum.”</blockquote>Tabii Argonotlar'ın çoksesli yapısı, içeriklerine büyük bir çeşitlilik getiriyor. Hatta bazı yazılarında “Bu konu üzerine neden yazdınız?”&nbsp;gibi sorularla bile karşılaşabiliyorlar. Kültigin bunun hakkında şunları söylüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bazı yazılar kitleseldir, daha çok kişiye seslenir, bazı yazılar çok ağırdır, sadece 100 kişi okur ama sanat tarihine etki eder, bazıları sadece kaydırılarak geçilir, bazıları da haber vermek içindir. İşte bunlar arasında bir denge tutturmak gerekiyor. Bunun için tek bir formül olduğunu düşünmüyorum. Online yayıncılık hâlâ yeni bir alan. Deneye yanıla gideceğiz. Bence sadece o denemeleri iyi yapanlar, o denemelerden aldıkları sonuçları sonra tekrar devredebilenler, onlar zaten burada kalacak. Hep aynı yönde ilerleyenler biraz geride kalmaya mahkûm gibi görünüyor.”</blockquote><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dönüşen sanat, dönüşen diyaloglar</h2>Sanat mağara duvarlarındaki resimlerden Rönesans'a, modernizmden güncel sanata büyük dönüşümler geçirdi. Argonotlar, bunları tanımlamaktansa dönüşümün kendisiyle ilgileniyor. Theseus’un gemisinin yeniden inşası gibi…<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Twitter’da üst düzey bir kamu görevlisi muhtemelen Refik Anadol’a laf atarak ‘Yapay zekayla yapılan sanat sanat değildir’ tarzı bir şey söylemişti. Biz bu gibi tartışmalarla ilgilenmiyoruz. Zaten ‘sanat mı sanat değil mi?’ ile de ilgilenmiyoruz. Önemli olan sanatın yarattığı dönüşüm.On yıl önceki bir eser belki bugün hiçbir yerde değil, hiçbirimiz bilmiyoruz. Belki onu sadece açılışına giden 20 kişi gördü ama o sanat tarihine büyük bir damga vurdu.&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://argonotlar.com/turkiye-sanat-tarihine-cogul-bir-bakis-tum-yazilar/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bunu fark etmiyoruz belki ama vurmuş…</a>&nbsp;Bu yüzden biz böyle tanımlar atfetmiyoruz. Derdimiz bunları tartışmaya açmak. Sanat üreten insanlar var. Bazıları çok görünür oluyor, sponsorları oluyor, reklam alıyor. Bazısı toplam 500 liraya üretiliyor, ufacık bir inisiyatifte 10 metrekarelik bir odada duruyor. Biz bunların hepsini eşit bir yerden görmeye çalışıyoruz.”&nbsp;</blockquote>Sanat değişiyor, toplum değişiyor, hâliyle yayıncılık da değişiyor. Argonotlar da yeni medyanın olanaklarını en iyi şekilde kullanmak istiyor. Bu noktada Kültigin, Aposto yayının okurla doğrudan bağ kurabildiği, kendisi olarak onlara seslenebildiği yönünün kendisi için değerli olduğunu söylüyor. Aposto yayınlarını ihtiyaçlarına göre şekillendirdiğini anlatıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(93, 42, 66); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“ Ana alanımızda dilimiz biraz daha resmî, 'kararname gibi yazıyoruz' diye dalga geçiyoruz. Aposto yayınında biraz açıyoruz. Bazen içerik bazlı değişiyor, bazı içeriklerde daha eğlenceli, renkli bir dil kullanabilirken bazı yazı dizileri ona oturmuyor. Ama bir yayının her yazısının aynı formatta, aynı tarzda yazılardan oluşan bir bütün olması gerektiğine inanmıyorum.”&nbsp;</blockquote>

Aposto P.S.

Argonotlar ile "bağ kurmak" üzerine...

İletişim için yazmak

<img src="https://images.aposto.com/2021/5/2021-06-22T11:12:16.110Z_sm.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.59" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;&nbsp; notoskitap.comBüyük yazarların okuma üzerine şahsi deneyimlerini görmek daha keyifli oluyordur herhalde. Marcel Proust'u henüz hiç okumadım. Kayıp Zamanın İzinde serisi ile başlamak yerine önce bu seriyle ilgili ya da Proust'la ilgili okurum diye düşünürken bu kitabı gördüm. Başlangıç için iyi olabilir.Okuma Üzerine, Notos'tan&nbsp;çıkıyor ve kendi sayfasında şöyle tanıtılıyor:"Okuma Üzerine, Marcel Proust’un birey ile kitap arasındaki ilişkiyi ve özgün psikolojik edim olarak okumayı irdelediği, bu edimin kaynaklarına yaptığı yolculuğu içeren bir anlatı.Büyük bir yazarın kitapla kurulan ilişki üstüne derin düşünme denemesi.&nbsp;Aynı zamanda Proust’un kütüphanesinde bir yol haritası olan Okuma Üzerine. Bizim şimdi durduğumuz yeri de aydınlatıyor."

Haziran, yolumuzun buluştuğu yerde...Şu cümle takıldı beynimin nöronları arasına: “Kusura bakma kısa yazacak vaktim yok”. Bir rivayete göre aslan Blaise Pascal mektuplarında yazmış. Ama T.S. Eliot, Cicero, Marcel Proust, Henry David Thoreau, Voltaire, Mark Twain, Albert Einstein, Oscar Wilde, Thomas Jefferson imzalı olarak da hemen herkesin kaleminden akmış. Altı cümlelik nefis bir hikâye.&nbsp;Aklımdakileri anlatacak kelimeler icat edilmemiş gibi hissediyorum bazen. Başka zamanlarda da cuk diye yerine oturuyor sözcükler. Onlar beni yazıyor sanki, bana ait zannederken. Sana buradan bahsetmemiştim. Anlatırsam tek başına gitmenden endişe ettim belki de. Benim seni tanıştıracağım bir arkadaş olmasını, yıllar sonra bu hikâyeyi "Hatırlıyor musun, sahilcilerin ıslak mayolarını kurutmak için eve gittiği, akşamcıların saatinin henüz gelmediği, kumsalın sessizleştiği birkaç dakika vardı?"&nbsp;diye anlatmamızı istemiştim. Başka vakitte gelsen, herhangi bir Bodrum sahilinden, parmaklarını bir kopça gibi ayakkabılarına takıp yürüdüğün deniz kenarından farkı olmazdı çünkü. O yüzden bu mektubu yazmak için tam da o anı bekledim.&nbsp;Kadıkalesi'ndeyim.&nbsp;<a fr-original-style="" href="mailto:google.com/maps/place/Yalı+Balık+Restoran/@37.0315781,27.2473208,17z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x14be74b7371702ff:0xeac2eb225cc72367!8m2!3d37.0315832!4d27.2495341" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;">Yalı</a>, kumların üzerine masaları atmaya başladı. En uçtakini ayırttım. Güneş en son burayı terk ediyor çünkü. İçeride kısık sesle Ayten Alpman - Pencere çalıyor. Barbunya, deniz börülcesi, şakşuka, ezme vitrinde yerini alıyor; ekmekler kesiliyor; rakılar soğutuluyor; şef garson son ancılara "Hâllederiz," diyor telefonda, içeriden birkaç sandalye daha deniz kenarına atılıyor. Leblebi (bu saatlerde yoldaşım olan kedi) masanın yanında miyavlayarak eşlik ediyor bu merasime.&nbsp;Defterimi, kalemimi ve bu aralar okuduğum Bernardine Evaristo’nun Kız, Kadın, Öteki&nbsp;kitabını evde unuttuğum için peçeteye yazıyorum bu mektubu. İyice Akdenizli oldum son bir haftada. Saati güneşin gökyüzündeki yerinden, günü kumsaldaki kalabalıklardan tahmin etmeye çalışıyorum. Hep aynı şeyleri yapıyorum. Her gün. Sabahın sessizliğinde biraz okuma ve yazma; öğlen sıcağı söylenmeleri başlamadan önce <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/pabbodrum/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pab</a>’da bir masa kapma; serinlik var, rüzgâr azsa SUP üzerinde denizde gezinme; önüme çıkan plastik şişeleri, boruları, tenekeleri toplama; insanların attıkları çöplere lanet etme, belki de tekneden uçtu, yakalayamadılar diye umma; tepesinde gölge yapan board’culara sinir olan kaplumbağanın yaşam alanına girmemeye çalışma; neredesin, ne yapıyorsun diye sormadan masama oturan, sessizlikte kavuştuğumuz arkadaşlarla durma; ve işte bu saatlerde geldiğim Yalı.&nbsp;Başımı kaldırdım şimdi, Deniz gelmiş oturmuş karşıma, kitabımı da getirmiş yanında. Peçetemde son satır bu. Puntomu iyice küçülttüm. Yakında görüşüyoruz. Pazar günü. Birde oralarda olurum demiştin. Yerim belli.&nbsp;Hazal

Soli

“...Bir kış günü eve döndüğümde, üşümüş olduğumu gören annem, alışkın olmadığım hâlde, biraz çay içmemi önerdi. Önce istemedim, sonra, bilmem neden, fikir değiştirdim. Annem, birini gönderip küçük madlen denilen, o kısa, tombul keklerden aldırdı. Az sonra, yaptığım şeye dikkat etmeden, yumuşasın diye içine bir parça madlen attığım çaydan bir kaşık alıp ağzıma götürdüm. Ama içinde kek kırıntıları bulunan çay damağıma değdiği anda irkilerek, içimde olup biten olağanüstü şeye dikkat kesildim. Sebebi hakkında en ufak bir fikre bile sahip olmadığım, soyutlanmış, harikulade bir haz, benliğimi sarmıştı. Çayın ve kekin tadıyla bir bağlantısı olduğunu ama onu kat kat aştığını, farklı bir niteliği olması gerektiğini seziyordum. Bu tat, Combray’de pazar sabahları Léonie halamın, günaydın demeye odasına gittiğimde, çayına ya da ıhlamuruna batırıp bana verdiği bir parça madlenin tadıydı…’’ diyor varoluşçu melankolik yazar Marcel Proust, hafızasında çakan bir kıvılcıma kendini bırakıp, yaşadığı esrimeyi takiben, çocukluğuna doğru çıktığı yolculuk üzerine 1909’da yazmaya başladığı yedi kitaplık&nbsp;Kayıp Zamanın İzinde eserinde. Zaman zaman muhtemelen hepimizin hissettiği, Proust’un madlen ve çayla yaşadığı öforiden adını alan fenomen; o dönemde hafıza nörobilimi için yeni bir kapıyı aralıyor. Genellikle çocukluğa dair güçlü bir hatırayı birdenbire canlandıran, geçmişe kapı açan hisler, "Proust etkisi" olarak isimlendirilirken,&nbsp;“madeleine de Proust” da duygusal hatıraları geri getiren tat, koku, ses gibi fiziksel duyumlar için kullanılıyor.Hafıza oluşturmada ve anıları geri çağırmada tat ve kokuların süptil fakat önemli bir yeri var. İlk defa tattığınız bir yemeğin baharatıyla anneannenizin mutfağına gidebilir, peynirin isiyle, kendinizi bir kış gittiğiniz kampta ateşi izlerken bulabilir ya da sevdiğiniz birini düşündüğünüzde parfümünü burnunuzda -neredeyse- duyabilir ve koklamayı sürdürebilirsiniz. Kokular, lezzetler ve bedenle tekrarlanan edimler; hafıza oluşturmada büyük rol oynar. Aynı zamanda çift yönlü de etki ederek, hafızanın istemli olarak erişilemeyen alanlarından, geçmişteki bir anın sahip olduğu tüm duyumları serbest bırakır, şimdiki zaman ve mekânın etrafını sarmasını sağlar; âdeta üst üste, geçişken iki gerçeklik kurarlar.Hafıza üzerine yapılan araştırmalara göre, duygusal niteliği olan ya da duygusal bir tetikleyiciyle pekiştirilen veri, anlatıcının zihninde çok daha net yer ediyor. Koku uyaranıyla canlanan otobiyografik hafıza üzerine yapılan çalışmalar gösteriyor ki; koku ve tat duyuları, hipokampus (beynin uzun süreli bellek merkezi) ile doğrudan bağa sahip ve onların bıraktığı iz oldukça kalıcı. Diğer tüm duyulara ait girdiler, önce bilincin kaynağı talamustan geçtiği için, işlenerek kaydediliyorlar. Koku ve tatla tetiklenen geri çağırma ise hipokampus bağlantısından dolayı yoğun ve uzun süreli çağrışımlara sahip. Proust için çocukluğunun hafızasını getiren, Combray ve halasını kodlayan nöronlarla lezzet hafızasının nöronlarının birleşiminden meydana gelen anının eşlikçileri; yani madlen keki ve çay.Farkında olmadan, hafızamızda örtük durumda bulunan anıların etkisiyle bazı kokular, aromalar ve tatlara çekiliyoruz, onları deneyimlerken keyifli, tanıdık, ışıl ışıl hislerle doluyoruz. Duyumlar katmanlandıkça hislerin derinliği de artıyor. Proust etkisi, bizi o kaşığın/çatalın ya da yudumun bir adım ötesinde bekleyen harikalar diyarına açılan kapı… Şimdi, siz bu yazıyı okurken, ben de izninizle, anneannemin tütsülü çayından bir yudum alarak 20 yıl öncesinin isli bir kış akşamına, yine Balkan lezzet mirasını sürdürdüğü küçük mutfağının buğulu camına bir şeyler çizmeye gidiyorum.<div color="#DF9980FF" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu yazı 3 Mart 2021 tarihinde&nbsp;Apéro'da yayımlanmıştır.&nbsp;</div>

Aposto Gündem

Proust’un ilham kaynağı madlen kurabiyeleri ve modern nörobilime kısa bir bakış.

Proust etkisi aşkına!

“...Bir kış günü eve döndüğümde, üşümüş olduğumu gören annem, alışkın olmadığım hâlde, biraz çay içmemi önerdi. Önce istemedim, sonra, bilmem neden, fikir değiştirdim. Annem, birini gönderip küçük madlen denilen, o kısa, tombul keklerden aldırdı. Az sonra, yaptığım şeye dikkat etmeden, yumuşasın diye içine bir parça madlen attığım çaydan bir kaşık alıp ağzıma götürdüm. Ama içinde kek kırıntıları bulunan çay damağıma değdiği anda irkilerek, içimde olup biten olağanüstü şeye dikkat kesildim. Sebebi hakkında en ufak bir fikre bile sahip olmadığım, soyutlanmış, harikulade bir haz, benliğimi sarmıştı. Çayın ve kekin tadıyla bir bağlantısı olduğunu ama onu kat kat aştığını, farklı bir niteliği olması gerektiğini seziyordum. Bu tat, Combray’de pazar sabahları Léonie halamın, günaydın demeye odasına gittiğimde, çayına ya da ıhlamuruna batırıp bana verdiği bir parça madlenin tadıydı…’’ diyor varoluşçu melankolik yazar Marcel Proust, hafızasında çakan bir kıvılcıma kendini bırakıp, yaşadığı esrimeyi takiben, çocukluğuna doğru çıktığı yolculuk üzerine 1909’da yazmaya başladığı yedi kitaplık Kayıp Zamanın İzinde eserinde. Zaman zaman muhtemelen hepimizin hissettiği, Proust’un madlen ve çayla yaşadığı öforiden adını alan fenomen; o dönemde hafıza nörobilimi için yeni bir kapıyı aralıyor. Genellikle çocukluğa dair güçlü bir hatırayı birdenbire canlandıran, geçmişe kapı açan hisler, "Proust etkisi" olarak isimlendirilirken, “madeleine de Proust” da duygusal hatıraları geri getiren tat, koku, ses gibi fiziksel duyumlar için kullanılıyor.Hafıza oluşturmada ve anıları geri çağırmada tat ve kokuların süptil fakat önemli bir yeri var. İlk defa tattığınız bir yemeğin baharatıyla anneannenizin mutfağına gidebilir, peynirin isiyle, kendinizi bir kış gittiğiniz kampta ateşi izlerken bulabilir ya da sevdiğiniz birini düşündüğünüzde parfümünü burnunuzda -neredeyse- duyabilir ve koklamayı sürdürebilirsiniz. Kokular, lezzetler ve bedenle tekrarlanan edimler; hafıza oluşturmada büyük rol oynar. Aynı zamanda çift yönlü de etki ederek, hafızanın istemli olarak erişilemeyen alanlarından, geçmişteki bir anın sahip olduğu tüm duyumları serbest bırakır, şimdiki zaman ve mekânın etrafını sarmasını sağlar; âdeta üst üste, geçişken iki gerçeklik kurarlar.Hafıza üzerine yapılan araştırmalara göre, duygusal niteliği olan ya da duygusal bir tetikleyiciyle pekiştirilen veri, anlatıcının zihninde çok daha net yer ediyor. Koku uyaranıyla canlanan otobiyografik hafıza üzerine yapılan çalışmalar gösteriyor ki; koku ve tat duyuları, hipokampus (beynin uzun süreli bellek merkezi) ile doğrudan bağa sahip ve onların bıraktığı iz oldukça kalıcı. Diğer tüm duyulara ait girdiler, önce bilincin kaynağı talamustan geçtiği için, işlenerek kaydediliyorlar. Koku ve tatla tetiklenen geri çağırma ise hipokampus bağlantısından dolayı yoğun ve uzun süreli çağrışımlara sahip. Proust için çocukluğunun hafızasını getiren, Combray ve halasını kodlayan nöronlarla lezzet hafızasının nöronlarının birleşiminden meydana gelen anının eşlikçileri; yani madlen keki ve çay.Farkında olmadan, hafızamızda örtük durumda bulunan anıların etkisiyle bazı kokular, aromalar ve tatlara çekiliyoruz, onları deneyimlerken keyifli, tanıdık, ışıl ışıl hislerle doluyoruz. Duyumlar katmanlandıkça hislerin derinliği de artıyor. Proust etkisi, bizi o kaşığın/çatalın ya da yudumun bir adım ötesinde bekleyen harikalar diyarına açılan kapı… Şimdi, siz bu yazıyı okurken, ben de izninizle, anneannemin tütsülü çayından bir yudum alarak 20 yıl öncesinin isli bir kış akşamına, yine Balkan lezzet mirasını sürdürdüğü küçük mutfağının buğulu camına bir şeyler çizmeye gidiyorum.

Marcel Proust ile ilgili hikayeler